KAYIT DIŞI EKONOMİ (HAKSIZ KAZANÇ)-2

İnsanları kayıt dışı ekonomik etkinliklere ve vergi-kayıt dışı kazançlara yönelmeye iten başlıca sebepler değişkenlik gösterebilmekte. Örneğin Vergi oranlarının yüksek olması, Vergi sisteminin karışıklığı ve sürekli değişimden dolayı bir düzeninin olmaması, Mali Müşavirlerin olumlu (vergi ödeme anlayışı) veya olumsuz (hiç vergi ödememe veya az ödeme) yaklaşımı gibi Mali nedenler göze çarpmakta.

Ekonomik nedenler arasında Enflasyon yıkımının yarattığı sarsıntılar sonucu ortaya çıkan alım gücü düşüklüğü yer alır. Gelir dağılımında adaletsizlik yaşanması sonucu sosyal paylaşım yapılmaması ile bireylerin kendilerini dışarıda hissetmesi bulunur. Ekonomik yasakların yanında ara dönemlerde ekonomiye yapılan müdahaleler ve çıkan Ekonomik Krizler diğer sarsıcı etki yaratan etmenledir.

Vatandaşa imkân olarak tanınan Vergi Affı olayının kullanılmaya çalışılması, Vergi kaçırma sonucunu doğurmakta. Ayrıca Bürokrasi yoğunluğu (belge, resmi evrak boyutu), vergi dairelerinin yetersiz kalması, denetim yetersizliği, servet artışının (Nereden buldun?) sorgulanamaması gibi idari nedenlerde kayıt dışına yönelmenin temeli olmakta.

Sosyal ve ahlaki nedenler de bu sorunun tetiklenmesine yardımcı olmakta. Nüfus artışı, işsizlik, merkez yerleşkelere yapılan göç, eğitim yetersizliğinin yanında toplumsal değerlere olan bağlılık zafiyeti de bu kategoride değerlendirilebilir.

Bu durum beraberinde hangi sorunları getiriyor?

Devletin vergi tahsilatının düşük olması sonucu kamu hizmetlerinin üretilmesi-görülmesi için yeteri kadar kaynak bulunmaması sebebiyle borçlanmaya ya da Hazine merkezli para basmaya yönelmek. Yani İMF’ ye yol açmak ya da paranın alım gücünün düşmesi ile Enflasyon artışına rastlanması.

Haksız rekabet ortamı yarattığından kaynakların verimli kullanılmaması sonucu sağlıklı bir ekonomik dengenin ortaya çıkmamasına yol açılmakta. Haksız ve kolay yoldan para elde etme dürtüsü insanları ahlaki problemlere yöneltirken, Devlete olan güvenin sarsılmasına temel hazırlar.

Çözüm için alınması gereken tedbirler yok mu?

Yasal düzenlemeler yaparak siyasi gücü dışarıda tutacak önlemler alınmalı. Yasal boşluklar ve yetersizlikler giderilerek, kayıt dışı ekonomi ile mücadele edecek kanun-yönetmelikler belirlenmeli. Vergi suçları ile mücadelede hapis cezası, el çektirme, ruhsat iptali ile denetim sağlayacak yeterli sayıda uzman bir kadronun oluşturulması gerekiyor.

Eğlence sektörü gelirleri ve sportif kulüp-işletmelerin gelirlerinin denetiminde elde edilen kazançların kayıt altına alınması için denetim işlerini yürüten uzmanlara yasal zemin hazırlanmalıdır. Kişi ve kurumların, kuruluşların, şirketlerin, vakıfların, derneklerin çalışan elemanlara kadar denetimlerinin hesap verebilme kriterlerine oturtulması gerekiyor.

Haksız rekabete, vergilerin azalmasına, bütçe açıklarının artmasına, istihdam yetersizliğine, ekonomik verimliliğin düşmesine, toplumun manevi değerlerinin sarsılmasına ve gelir dağılımının adalet ilkelerini yok etmesine yol açan kayıt dışı ekonomi toplumsal bir sıkıntı alanıdır.

Gelir elde edenlerin, elde ettikleri gerçek gelirlerinin bir kısmını veya tamamını kayda geçirmemeleri ve bu gelirler üzerinden de ödenmesi gerekenden daha az vergi ödüyor olmaları toplumsal dokumuzun aykırı girişimleri olmakta.